Het is een uitdaging op zich om te vertellen waar Satin Island van Tom McCarthy precies over gaat. Wanneer we het aan de hoofdpersoon zelf vragen, zou hij waarschijnlijk iets antwoorden als: “Het is een verhaal over de zoektocht naar antropologie-in-de-tegenwoordige-tijd, een geleefde versie van het Grote Rapport en een live-versie van leven.”
Inderdaad, daar word je weinig wijzer van.
Uiteindelijk laat het onderwerp dat centraal staat in de zoektocht van de hoofdpersoon in Satin Island zich het best vergelijken met de Hersenpan uit de Harry Potter-serie. Deze stelde Harry en Perkamentus in staat bepaalde jeugdherinneringen van Voldemort opnieuw te beleven en de betekenis ervan te ontrafelen. Dit is precies de opdracht waarmee de hoofdpersoon van Satin Island zit opgezadeld: uit alle gedragspatronen op Aarde een logica extraheren die ‘alles met alles’ verbindt en vastleggen in een Groot Rapport.
- (zoals de verteller zich noemt) weet zich niet goed raad met de opdracht van Het Concern. Hij maakt dossiers aan van allerlei soorten gebeurtenissen – variërend van parachutesprongongelukken, olievlekken en dialogen van ambtenaren – en wordt geconfronteerd met de vraag hoe hij hierover een verslag moet schrijven. Het leidt U. tot de constatering dat een rapport over zoiets complex misschien niet geschreven kan worden, maar hooguit een ervaring is die mensen moeten beleven: een gebeurtenis krijgt pas een betekenis door de belevenis.
In veel opzichten lijkt Satin Island op McCarthy’s veelgeprezen debuut Dat Wat Overblijft (oorspronkelijke titel: Remainder). In beide romans streven de hoofdpersonages na om bewust te leven in één moment en de betekenis van een gebeurtenis volledig begrijpen. Het grootste verschil in de nieuwste roman is de scoop. Satin Island gaat veel meer over de maatschappij als collectief. Niet voor niets heet de hoofdpersoon U. (jij) die de betekenis van het gedrag van anderen wil ontdekken. Daarmee wijkt McCarthy af van Remainder waarin de hoofdpersoon nog kon worden weggezet als een eenzame gek die puur voor zichzelf momenten wil herbeleven.
McCarthy schrijft over zijn onderwerp op de beschouwende, licht verwonderde toon van een antropoloog die keurig al zijn observaties noteert.
“Wat me ook opviel was dat de Eurostar-treinen een kleine maar hardnekkige tekortkoming hebben: als ze op topsnelheid rijden zuigt het vacuüm dat onder het treinstel gecreëerd wordt de lucht uit de tunnel naar binnen waarna hij door de zich af en toe openende flappen in de toiletpot met kracht naar boven wordt geblazen, met als gevolg dat de urineerder zijn eigen urine in zijn gezicht kreeg. Ik bedacht dat ik, mocht het Concern ooit door een gezworen vijand van zijn voormalige cliënt de EU – met andere woorden, door een of andere rechtse, eurofobe lobbygroep – in de arm worden genomen met het verzoek een symbool te verzinnen dat uitdrukking gaf aan hun zaak, dat ik dan met dat probleem zou komen, het probleem van de weerkerende urine.”
Toch slaagt de auteur er niet in de aandacht het hele verhaal door vast te houden. Sommige observaties van U. verrassen halverwege nauwelijks meer, ook al zijn ze gerelateerd aan het centrale thema. Dit geldt evengoed voor het slot van de roman, wanneer je bekend bent met het prachtige einde van Remainder. De meerwaarde van Satin Island ligt in de centrale vraag die McCarthy opdringt. Is het erg als een wereld die bevangen is door de zoektocht naar de Hersenpan, naar het zoeken naar de betekenis van alle gebeurtenissen, ontdekt dat De Betekenis volledig ontbreekt?